Bán hạ bắc là một dược liệu quý có tác dụng tiêu đờm, cầm nôn rất hiệu quả và được dùng rất phổ biến trong các bài thuốc điều trị ho, tiêu hóa kém…
- Y học cổ truyền phương Đông: Những điều bạn cần biết?
- Lợi thế và hạn chế của phương pháp trị bệnh bằng Y học cổ truyền là gì?
Công dụng của bán hạ bắc
Theo y học hiện đại, bán hạ bắc được sử dụng với nhiều tác dụng khác nhau như:
- Cầm cơn buồn nôn: Vị thuốc bán hạ bắc chế (đặc biệt là Khương Bán hạ) thành hoàn và nước sắc bán hạ có tác dụng cầm nôn rất hiệu quả. Bán hạ dạng cao lỏng, bán hạ dạng bột (chế với nhiệt độ cao) cũng có tác dụng cầm nôn. Tuy nhiên, bán hạ sống thì ngược lại, có tác dụng gây nôn (Trung Dược Học).
- Bán hạ có tác dụng giảm ho: Theo Trung Dược Học, một số thực nghiệm trên mèo, chuột cống cho thấy vị thuốc có tác dụng giảm ho, giảm tiết nước bọt, làm chậm quá trình bệnh.
- Bán hạ dùng giải độc: bán hạ dùng giải độc trong các trường hợp nhiễm độc Strychnin và Acetycholin (Trung Dược Học).
Tuy nhiên, bác sĩ Y học cổ truyền Sài Gòn cho biết khi sử dụng dược liệu bán hạ, người dùng cần chú ý một số điều sau:
- Độc tính: Khi ăn phải bán hạ sống miệng và lưỡi có cảm giác tê. Khi uống bán hạ liều lớn làm cho miệng và họng có cảm giác tê cay mạnh, ngứa, nóng bỏng, sưng, muốn nôn, nôn, nói ngọng, khan tiếng, miệng há ra khó. Trường hợp ngộ độc nặng, người dùng thuốc sẽ bị nghẹt thở, khó thở dẫn đến tử vong (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).
- Cấp cứu trúng độc bán hạ: Ngoài việc tuân theo các nguyên tắc cấp cứu nhiễm độc thuốc, người dùng thuốc có thể dùng 1 – 2% tannic acid rửa bao tử, cho uống lòng trắng trứng gà, giấm loãng hoặc nước chè (trà) đậm. Hoặc cũng có thể dùng giấm loãng 30 – 60ml gia ít nước gừng uống hay ngậm nuốt từ từ. Hoặc cũng có thể dùng Gừng tươi gia đường sắc uống.
Một số bài thuốc kinh nghiệm sử dụng vị thuốc bán hạ
Bài thuốc trị ho nhiều đờm, ngực đầy, tim tức, nôn ọe, rêu dày mạch hoạt: Nguyên liệu gồm: Bán hạ 8 – 12g, Trần bì 8 – 12g, Phục linh 12g, Cam thảo 4g. Tất cả sắc uống ngày 1 thang, 2 lần uống (Nhị trần thang – Hòa tễ cục phương).
Bài thuốc trị đau đầu, chóng mặt, đờm nhiều, mạch huyền, hoạt do phong đờm: Nguyên liệu gồm: Bán hạ chế 6 – 8g, Bạch linh 8 – 12g, Bạch truật 8 – 12g, Thiên ma 6 – 8g, Quất hồng 6 – 8g, Cam thảo 2 – 4g. Tất cả sắc uống (Bán hạ bạch truật thiên ma thang – Y học tâm ngộ).
Bài thuốc trị nôn ọe, chóng mặt, hồi hộp, ăn uống không ngon: Nguyên liệu gồm: Bán hạ 1 cân, Gừng sống nửa cân, Phục linh 120g. Tất cả sắc với nước, chia làm 3 lần, uống nóng (Bán Hạ Gia Phục Linh Thang – Kim Quỹ Yếu Lược).
Bài thuốc trị nôn mửa, tiêu chảy: Nguyên liệu gồm: Bán hạ (ngâm rửa, sao vàng) 80g, Hoắc hương (lá) 40g, Đinh hương 60g. Tất cả tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 16g, thêm 7 lát gừng, sắc uống (Hoắc hương Bán Hạ Thang – Hòa Tễ Cục Phương).
Bài thuốc trị đờm nhiều, định chí, an thần, lợi đầu mắt: Nguyên liệu gồm: Bán hạ khúc 120g, Thiên nam tinh ngâm nước sôi 40g, Thần sa, Khô phàn mỗi thứ 20g. Tất cả các vị tán bột, trộn với nước Gừng làm viên, to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng uống 30 viên khi ăn cơm với nước Gừng (Thần Sa Hóa Đàm Hoàn – Hòa Tễ Cục Phương).
Bài thuốc trị đờm đình lưu lại làm ngực đầy tức, thở ngắn, muốn nôn, ăn không xuống hoặc mửa ra đờm: Nguyên liệu gồm: Bán hạ rửa 200g, Phục linh 120g. Tất cả tán bột. Mỗi lần sử dụng 16g, thêm Gừng 7 lát, sắc với 1 chén nước, còn 7 phân, uống nóng (Phục Linh Bán Hạ Thang – Hòa Tễ Cục Phương).
Bài thuốc trị bọ cạp, ong đốt: Nguyên liệu chỉ gồm bán hạ. Bán hạ tán bột trộn nước xức vào (Tiền Tướng Công Khiếp Trung Phương).
Lưu ý khi dùng dược liệu bán hạ
Theo bác sĩ Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn không nên kết hợp bán hạ với Tạo giác.
Không dùng bán hạ cho phụ nữ có thai, nhiệt trong cơ thể nhiều (sốt kèm mất nước, da môi khô…).
Để có thể phát huy hết công dụng của dược liệu bán hạ đối với sức khỏe, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ nhằm kiểm soát rủi ro và những tác dụng không mong muốn.
